Day: August 25, 2025

डायबेटोलॉजी म्हणजे काय आणि त्यावरचे उपचार

डायबेटोलॉजी म्हणजे काय आणि त्यावरचे उपचार Book An Appointment परिचय (Introduction) मधुमेह ही अशी स्थिती आहे जी तुमच्या रक्तातील साखर (ग्लुकोज) खूप जास्त असते तेव्हा होते. जेव्हा तुमचे स्वादुपिंड पुरेसे इन्सुलिन तयार करत नाही किंवा अजिबात तयार करत नाही, किंवा तुमचे शरीर इन्सुलिनच्या परिणामांना योग्यरित्या प्रतिसाद देत नाही तेव्हा ती विकसित होते. डायबेटोलॉजी म्हणजे काय? मधुमेहशास्त्र हे मधुमेह मेल्तिस आणि त्याच्या गुंतागुंतीचा अभ्यास, निदान, उपचार आणि प्रतिबंध करण्यासाठी समर्पित वैद्यकीय विशेषीकरण आहे. Diabetology म्हणजेच मधुमेहशास्त्र हे अशा वैद्यकीय शाखेला म्हणतात जी मधुमेहाशी संबंधित सर्व समस्यांवर लक्ष केंद्रित करते. मधुमेह कशामुळे होतो? तुमच्या रक्तप्रवाहात जास्त प्रमाणात ग्लुकोज फिरत असल्याने मधुमेह होतो, मग तो कोणताही प्रकार असो. तथापि, तुमच्या रक्तातील ग्लुकोजची पातळी जास्त का असते याचे कारण मधुमेहाच्या प्रकारावर अवलंबून असते. इन्सुलिन प्रतिरोधकता: टाइप २ मधुमेह हा मुख्यतः इन्सुलिन प्रतिरोधकतेमुळे होतो. जेव्हा तुमच्या स्नायू, चरबी आणि यकृतातील पेशी इन्सुलिनला योग्य प्रतिसाद देत नाहीत तेव्हा इन्सुलिन प्रतिरोधकता येते. लठ्ठपणा, शारीरिक हालचालींचा अभाव, आहार, हार्मोनल असंतुलन, अनुवंशिकता आणि काही औषधे यासह अनेक घटक आणि परिस्थिती इन्सुलिन प्रतिरोधकतेचे वेगवेगळे प्रमाण निर्माण करतात. हार्मोनल असंतुलन: गर्भधारणेदरम्यान, प्लेसेंटा इन्सुलिन प्रतिरोधकता निर्माण करणारे हार्मोन्स सोडतो. जर तुमचा स्वादुपिंड इन्सुलिन प्रतिकारशक्तीवर मात करण्यासाठी पुरेसे इन्सुलिन तयार करू शकत नसेल तर तुम्हाला गर्भावस्थेतील मधुमेह होऊ शकतो. अ‍ॅक्रोमेगाली आणि कुशिंग सिंड्रोम सारख्या इतर हार्मोन-संबंधित परिस्थिती देखील टाइप २ मधुमेहाचे कारण बनू शकतात. काही औषधांचा दीर्घकाळ वापर केल्याने टाइप २ मधुमेह देखील होऊ शकतो, ज्यामध्ये एचआयव्ही/एड्स औषधे आणि कॉर्टिकोस्टिरॉईड्सचा समावेश आहे.  मधुमेहशास्त्र हे मधुमेह मेल्तिस आणि त्याच्या गुंतागुंतीचा अभ्यास, निदान, उपचार आणि प्रतिबंध करण्यासाठी समर्पित वैद्यकीय विशेषीकरण आहे. मधुमेहात कोणता अवयव सामील आहे? जर तुमचे स्वादुपिंड पुरेसे इन्सुलिन बनवत नसेल किंवा तुमचे शरीर ते योग्यरित्या वापरत नसेल, तर तुमच्या रक्तप्रवाहात ग्लुकोज जमा होते, ज्यामुळे उच्च रक्तातील साखर (हायपरग्लाइसेमिया) होते. मधुमेहाची सामान्य लक्षणे मधुमेहाची लक्षणे अचानक उद्भवू शकतात. टाइप २ मधुमेहात, लक्षणे सौम्य असू शकतात आणि ती लक्षात येण्यासाठी अनेक वर्षे लागू शकतात. मधुमेहाच्या लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट आहे: खूप तहान लागली आहे नेहमीपेक्षा जास्त वेळा लघवी करण्याची गरज अंधुक दृष्टी थकवा जाणवणे नकळत वजन कमी होणे कालांतराने, मधुमेह हृदय, डोळे, मूत्रपिंड आणि नसा यांच्या रक्तवाहिन्यांचे नुकसान करू शकतो. मधुमेह असलेल्या लोकांना हृदयविकाराचा झटका, स्ट्रोक आणि मूत्रपिंड निकामी होण्याचा धोका जास्त असतो. मधुमेहामुळे डोळ्यांतील रक्तवाहिन्यांना नुकसान होऊन दृष्टी कायमची नष्ट होऊ शकते. मधुमेह असलेल्या अनेक लोकांना मज्जातंतूंना नुकसान झाल्यामुळे आणि रक्तप्रवाह कमी झाल्यामुळे पायांच्या समस्या उद्भवतात. यामुळे पायाचे अल्सर होऊ शकतात आणि पाय कापण्याची शक्यता असते. मधुमेह कोणत्या वयात होतो? मधुमेह सर्व वयोगटातील लोकांना प्रभावित करतो. मधुमेहाचे बहुतेक प्रकार दीर्घकालीन (आजीवन) असतात आणि सर्व प्रकार औषधे आणि/किंवा जीवनशैलीतील बदलांनी व्यवस्थापित केले जाऊ शकतात. मधुमेहावर कोणते उपचार आहेत? मधुमेह हा एक गुंतागुंतीचा आजार आहे, म्हणून त्याच्या व्यवस्थापनात अनेक धोरणांचा समावेश असतो. याव्यतिरिक्त, मधुमेह प्रत्येकावर वेगवेगळ्या प्रकारे परिणाम करतो, म्हणून व्यवस्थापन योजना अत्यंत वैयक्तिकृत असतात. तोंडावाटे घेतलेली मधुमेहाची औषधे: तोंडावाटे घेतलेली मधुमेहाची औषधे मधुमेह असलेल्या परंतु तरीही काही प्रमाणात इन्सुलिन तयार करणाऱ्या लोकांमध्ये रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यास मदत करतात – प्रामुख्याने टाइप २ मधुमेह आणि प्रीडायबिटीज असलेले लोक. गर्भावस्थेतील मधुमेह असलेल्या लोकांना तोंडावाटे औषधांची देखील आवश्यकता असू शकते. त्याचे अनेक प्रकार आहेत. मेटफॉर्मिन हे सर्वात सामान्य आहे. इन्सुलिन: टाइप १ मधुमेह असलेल्या लोकांना मधुमेहाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी आणि जगण्यासाठी कृत्रिम इन्सुलिन इंजेक्ट करावे लागते. टाइप २ मधुमेह असलेल्या काही लोकांना देखील इन्सुलिनची आवश्यकता असते. कृत्रिम इन्सुलिनचे अनेक प्रकार आहेत. ते प्रत्येक वेगवेगळ्या वेगाने काम करण्यास सुरुवात करतात आणि तुमच्या शरीरात वेगवेगळ्या काळासाठी टिकतात. तुम्ही इन्सुलिन घेण्याच्या चार मुख्य मार्गांमध्ये सिरिंज (शॉट) वापरून इंजेक्ट करण्यायोग्य इन्सुलिन, इन्सुलिन पेन, इन्सुलिन पंप आणि जलद-अभिनय करणारे इनहेल्ड इन्सुलिन यांचा समावेश आहे. आहार: जेवणाचे नियोजन आणि तुमच्यासाठी निरोगी आहार निवडणे हे मधुमेह व्यवस्थापनाचे महत्त्वाचे पैलू आहेत, कारण अन्न रक्तातील साखरेवर खूप परिणाम करते. जर तुम्ही इन्सुलिन घेत असाल, तर तुम्ही खात असलेल्या अन्न आणि पेयांमध्ये कार्बोहायड्रेट्सची गणना करणे हा व्यवस्थापनाचा एक मोठा भाग आहे. तुम्ही किती कार्बोहायड्रेट्स खाता हे ठरवते की जेवणात तुम्हाला किती इन्सुलिनची आवश्यकता आहे. निरोगी खाण्याच्या सवयी तुमचे वजन नियंत्रित करण्यास आणि हृदयरोगाचा धोका कमी करण्यास देखील मदत करू शकतात. प्रीडायबिटीजसाठी उपचार: प्रीडायबिटीजवरील उपचारांमध्ये सहसा निरोगी जीवनशैली निवडणे समाविष्ट असते. या सवयी तुमच्या रक्तातील साखरेची पातळी सामान्य स्थितीत आणण्यास मदत करू शकतात. किंवा ते टाइप २ मधुमेहात दिसून येणाऱ्या पातळीपर्यंत वाढण्यापासून रोखू शकतात. व्यायाम आणि निरोगी खाण्यापिण्याद्वारे निरोगी वजन राखण्यास मदत होऊ शकते. आठवड्यातून किमान १५० मिनिटे व्यायाम केल्याने आणि तुमच्या शरीराच्या वजनाच्या सुमारे ७% वजन कमी केल्याने टाइप २ मधुमेह टाळता येतो किंवा विलंब होऊ शकतो. मेटफॉर्मिन, स्टॅटिन आणि उच्च रक्तदाबाची औषधे यासारखी औषधे – प्रीडायबिटीज आणि हृदयरोगासारख्या इतर आजार असलेल्या काही लोकांसाठी एक पर्याय असू शकतात. मधुमेह मध्ये काय खावे? फायबरयुक्त पदार्थ: आहारातील फायबरमध्ये वनस्पतीजन्य अन्नाचे सर्व भाग असतात जे तुमचे शरीर पचवू शकत नाही किंवा शोषू शकत नाही. फायबर तुमच्या शरीराचे अन्न पचवण्याचे प्रमाण नियंत्रित करते आणि रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यास मदत करते. फायबरयुक्त पदार्थांमध्ये हे समाविष्ट आहे: भाज्या. फळे. जास्तीत जास्त फायबर फायद्यासाठी, फळांचा रस पिण्यापेक्षा संपूर्ण फळे खा. काजू. शेंगा, जसे की बीन्स आणि वाटाणे. संपूर्ण धान्य. हिरव्या पालेभाज्या: जीवनसत्त्वे अ, क, के आणि फोलेट; लोह; कॅल्शियम; आणि पोटॅशियम यांसारख्या जीवनसत्त्वे आणि खनिजांनी परिपूर्ण असलेले हे पदार्थ कॅलरीज आणि कार्बोहायड्रेट्समध्ये कमी असतात आणि मधुमेह प्लेटच्या स्टार्च नसलेल्या भाज्यांच्या विभागात बसतात. ओमेगा-३ फॅटी अॅसिड्स असलेले मासे: ओमेगा-३ फॅट्स हृदयरोग आणि जळजळ होण्याचा धोका कमी करण्यास मदत करू शकतात. या निरोगी फॅट्समध्ये जास्त असलेल्या माशांना कधीकधी “फॅटी फिश” असे संबोधले जाते.  बेरी: मधुमेहाच्या जेवणाच्या योजनेसाठी बेरी हा एक उत्तम पर्याय आहे, ज्यामध्ये अँटिऑक्सिडंट्स, जीवनसत्त्वे सी आणि के, मॅंगनीज, पोटॅशियम आणि फायबर भरपूर असतात.  लिंबूवर्गीय फळे: आपल्यापैकी बहुतेकांना माहित आहे की लिंबूवर्गीय फळे व्हिटॅमिन सीचा एक उत्तम स्रोत आहेत, परंतु तुम्हाला माहित आहे का की त्यामध्ये फायबर, फोलेट आणि पोटॅशियम देखील असते? द्राक्षे, संत्री, लिंबू आणि त्याहूनही अधिक फळे खाण्याचे पूर्ण फायदे मिळविण्यासाठी रसांपेक्षा संपूर्ण फळे निवडा, ज्यामध्ये चोथा हा फायबरचा स्रोत आहे. Ashtvinayak Hospital मधील डायबेटोलॉजी सेवा Ashtvinayak Hospital, आमचे मधुमेह तज्ञ खालील गोष्टी देतात: रक्तातील साखरेचे निरीक्षण आणि व्यवस्थापन पोषणविषयक सल्ला औषध व्यवस्थापन (इंसुलिन आणि इतर औषधे) मज्जातंतूंचे नुकसान, मूत्रपिंडाच्या समस्या आणि दृष्टी समस्या यासारख्या गुंतागुंत टाळण्यासाठी व्यापक काळजी. मुंबईतील आमचे मधुमेह तज्ञ तुमच्या रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यास, गुंतागुंत रोखण्यास आणि निरोगी जीवनशैली राखण्यास मदत करण्यासाठी समर्पित आहेत. शक्य तितकी सर्वोत्तम काळजी देण्यासाठी आम्ही नवीनतम तंत्रज्ञान आणि वैयक्तिकृत उपचार योजना वापरतो. नवी मुंबईतील आमचे मधुमेहशास्त्र केंद्र रुग्णांना त्यांच्या मधुमेहाचे व्यवस्थापन करण्यास